Nacionalne manjine nakon rata
Okrugli sto održan na Zlatiboru je imao za cilj da se pozvani naučnici iz Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine kritički osvrnu na izveštaj „Nezavisnost i sudbina manjina 1991 – 1992“ koji je sastavni deo međunarodnog projekta Inicijativa naučnika. Ovaj veliki projekt bavi se istorijskim, politikološkim i sociološkim kontroverzama vezanim za raspad Jugoslavije.
Na okuglom stolu predstavljena je i prva objavljena knjiga ovog projekta pod naslovom „Rat i manjine“ u izdanju CHDR-a, a koja je sastavljena iz dva dela „Rat u Hrvatskoj, 1991 – 1995“ i „Nezavisnost i sudbina manjina, 1991 – 1992“.
Povodom prvog izveštaja bio je organizovan okrugli sto u Zagrebu u oktobru 2007.
Na Okruglom stolu na Zlatiboru diskutovalo se o drugom tekstu.
U diskusiju su učestvovali: dr Ranka Gašić (Srbija), dr Janko Veselinović (Srbija), dr Darko Gavrilović (Srbija), dr Ljubiša Despotović (Srbija) dr Lazar Žolt (Srbija), Nebojša Petrović (Srbija) dr Boris Kršev (Srbija), dr Vjeran Pavlaković, (Hrvatska) mr Vesna Ivanović (Hrvatska), dr Ivan Balta (Hrvatska), mr Edin Radušić, (BiH), i mr Elma Hasimbegović (BiH).
Učesnici u raspravi su istakli da ovaj problem zahteva razmatranje predistorije izbijanja sukoba i nekih istorijskih okonosti koje su mu prethodile. Kada je reč o starijoj istoriji zemalja zapadnog Balkana, sugerisano je da bi trebalo objasniti istorijske korene straha od manjinskog statusa, kao što je otomansko nasleđe (posebno kada je reč o odnosima Srba sa jedne i Muslimana i Albanaca sa druge strane), etnički koncept nacije koji na Balkanu i u srednjoj Evropi preovladava, nasuprot političkom konceptu nacije koji dominira u zapadnoj Evropi, kao i stariju istoriju srpsko-hrvatskih odnosa.
Takođe, istaknuto je da bi bilo potrebno objasniti sistemske činioce bivše SFRJ, ekonomske, političke i one koje se odnose na karakter federacije, a koji su indukovali događaje sa početka 90tih godina. Jugoslaviju je trebalo objasniti kao partijsku državu, a na međunarodnom planu istaći gubitak njenog značaja u bipolarnom svetu kao jedan od činilaca koji objašnjava držanje tzv. međunarodne zajednice.
Dalje, sugerisano je da bi pristup ovoj temi trebalo dopuniti sa još nekih aspekata. Kada je reč o istorijskom pristupu, istaknuto je da je trebalo objasniti zašto u periodu socijalizma nisu prevaziđeni koncepti iz prošlosti, zašto se nije razvio moderan koncept građanina, te zašto je po padu komunizma došlo do retrogradnih procesa, umesto da se ponudi pozitivna alternativa u vidu npr. liberalizma ili socijaldemokratije.
Sugerisano je takođe da se trebalo osvrnuti na razlike u tumačenju raspada: da li je raspad ili secesija, zašto rezolucija SB tretira krizu prvo kao interni sukob a od 91 kao međudržavni, i pitanje o pravu na samoopredeljenje.
Dat je predlog da se uradi ozbiljan ideološki profil svih aktera jugoslovenskih ratova, posebno Slobodana Miloševića, što bi doprinelo rasvetljavanju političke pozicije Srbije u ovim događajima.
Postavljeno je pitanje religijske problematike posebno u vezi sa islamom. Konačno, spajanje istorijskog i pravnog aspekta predloženo je kao najbolji pristup ovoj problematici.
Na kraju, dati su i konkretni predlozi kako izučavati položaj nacionalnih manjina.
Istaknuto je nekoliko problema u vezi sa ovim na koje posebno treba obratiti pažnju:
- odnos nacionalnih manjina i izbeglih lica,
- problem konstituitivnog naroda koji postaje nacionalna manjina (primer Srba u Hrvatskoj),
- odnos manjina i većine u entitetima u BiH,
- odnos srpske manjine prema doseljenim Albancima na Kosovu, kao i odnos Albanaca prema Srbima koji su postali manjina,
- posledice izbeglištva koje su dovele do smanjenja postotka nacionalnih manjina u ukupnom broju stanovništva države u kojoj žive,
- pitanje političkih prava manjina,
- problem nezaposlenosti,
- izolovanosti etničkih grupa
- i jačanje desničarskih ideja u vezi sa tim.
