Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije

29. i 30. oktobra 2009. godine, u Novom Sadu, Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje je organizovao međunarodni naučni skup koji je okupio naučnike iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Holandije.

"Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije"

Međunarodni naučni skup “Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije” održan je u Novom Sadu na Fakultetu za evropske pravno-političke studije (FEPPS) – Sremska Kamenica.

Skup je organizovao Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje (CHDR) Novi Sad u saradnji sa Institute for Historical Justice and Reconciliation (IHJR) iz Haga, Sekretarijatom za nauku i tehnologiju AP Vojvodine i Fakultetom za evropske pravno-političke studije. 

Na skupu su učestvovali naučnici iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije.  

Predstavnici Instituta iz Haga, zvaničnici Skupštine Vojvodine i državni sekretar u Ministarstvu za dijasporu Republike Srbije takođe su uzeli učešće na skupu.

Skup je otvorio predsednik Skupštine Vojvodine Šandor Egereši. Saopštio je da je pokrajinski parlament pokrenuo regionalnu inicijativu čiji je cilj istorijsko pomirenje u regionu. Ta inicijativa podrazumeva uspostavljanje konsenzusa o regionalnom evropskom partnerstvu, kao i donošenje deklaracije o pomirenju. 

Predsednik Skupštine Vojvodine je naveo da su u toku konsultacije o toj inicijativi i dodao da ju je Skupština Vojvodine pokrenula pod pokroviteljstvom Skupštine Srbije. Podsetio je da je Skupština Vojvodine donela 2003. godine Rezoluciju o nepriznavanju kolektivne krivice. Na taj način poslata je poruka da individualizacija krivice predstavlja branu pojavama manipulacije u dnevno-političke svrhe. 

Na ovaj način regionalna inicijativa vojvođanskog parlamenta je počela da sledi inicijativu koju su joj 2007. godine predstavili prof dr Elazar Barkan sa Kolumbija Univerziteta i prof dr Darko Gavrilović, direktor Centra za istoriju, demokratiju i pomirenje.

Prezentacija naučnih radova

U daljem radu skupa, članovi timova prezentovali su svoje radove.

Zoran Jevtović predstavio je svoj rad na temu – Antikomunizam i pravoslavlje u medijima tokom 20. veka, stavljajući apostrof na dijasporu. 

Adnan Jahić izložio je u kratkim crtama sadržaj svog rada – Bošnjaci i aneksija Bosne i Hercegovine.

Filip Škiljan iz Zagreba bavio se značajem kongresa održanog 30. X 1945. od strane Srpske etničke zajednice u Hrvatskoj.

Vjeran Pavlaković izložio je sadržinu svog rada na temu – Evropska dijaspora i komemorativna kultura. Pavlaković je govorio o značaju koji komemoracija ima na formiranje nacije, kako kod Hrvata tako i kod Srba.

Vjekoslav Perica obrazlagao je svoj rad na temu – Crkva u Hrvata. Tema ovog rada je delovanje Rimokatoličke crkve u Hrvatskoj od prvog katoličkog kongresa 1900 –te godine.

Vesna Ivanović bavila se pitanjem Nacionalnih manjina u evropskom jugoistoku – sličnostima i razlikama. Ivanović je iznela podatke do kojih se došlo demografskim istraživanjima stanovništva prema zastupljenosti naroda i nacionalnih manjina u višenacionalnim zajednicama.

Saša Marković bavio se položajem Bunjevaca izmedju politikanstva i nacionalnog projekta.

Đorđe Stojanović je sa stanovištva političke teorije Karla Šmita formulisao pitanje potrebe nužnog neprijatelja zarad formiranja nacije.

Mile Bjelajac je govorio o načinu uspostavljanja novih identiteta.

Mira Radojević obrazlagala je pitanje uzroka nastanka i raspada Jugoslavije.

Darko Gavrilović se bavio značajem političke aktivnosti Svetozara Pribićevića u periodu stvaranja Kraljevine SHS.

Hrvatski, srpski i bošnjački nacionalni identitet i uloga medija u njihovom formiranju.

Ranka Gašić dala je zaključak ispred grupe koja se bavila pitanjem hrvatskog, srpskog i bošnjačkog nacionalnog identiteta i ulogom medija u njihovom formiranju. Pojam kolektivnog identiteta zasnovan je na osećanju pripadnosti jednoj široj zajednici. Nasuprot neosporne individualne perspektive identiteta, zadržava i dalje, kako svoju teorijsku, tako i metodološku plauzibilnost. 

Istaknuto je da je pojam istorijskog identiteta koristan. On doprinosi razumevanju sukoba unutar društva isto kao i sukoba između naroda i nacija, razdiranih višestrukim istorijskim i kulturnim pripadnostima. Značaj ovog stanovišta je pre svega u tome što, pored isticanja istorijske dimenzije, ukazuje i na mogućnost postojanja podeljenog identiteta. To je situacija u kojoj grupe sa izvorno jedinstvenim istorijskim identitetom kasnije mogu da razdvoje i razviju čak i suprotstavljene identitete. Neki od tih identiteta su bez obzira na zajedničku intemporalnu dimenziju, svoju identitetsku razliku gradili na pojmovima projektivnog identiteta. Projektovani identitet je zasnovan na projektivnom doživljaju i predstavama o zajedničkoj budućnosti, sa jačim ili slabijim istorijskim konotacijama. 

Ukazano je na još jedan bitan aspekt identitetske fenomenologije na prostoru bivše SFRJ, a to je tzv. podeljeni identitet. To je situacija u kojoj čitave grupe, porodice, a pogotovo pojedinci istovremeno pripadaju dvema različitim kulturama ili nacionalnim celinama.  To se može definisati kao jedna vrsta grupnog identiteta koji treba da napravi pojmovnu, ali i suštinsku razliku između grupnog i kolektivnog identiteta.

Josip Broz i njegovog odnos prema nacionalnim identitetima

Mira Radojević iznela je zaključke ispred tima koji se bavi pitanjem Josipa Broza i njegovog odnosa prema nacionalnim identitetima. Prof. Radojević je navela uočljivu činjenicu da su se saradnici iz Srbije, u dosadašnjem radu opredelili za teme koje pokrivaju ceo jugoslovenski prostor, dok su se saradnici iz Hrvatske i Bosne opredelili za teme koje se tiču uloge Josipa Broza u “obračunavanju” sa pripadnicima MASPOK-a u Hrvatskoj, te pitanjima nacionalnog položaja Muslimana u jugoslovenskoj državi. 

Kolaboracija i otpor – podeljen identiti

Ispred tima koji se bavi pitanjem kolaboracije i otpora – podeljenih identiteta, zaključke je izneo prof. dr Mile Bjelajac. Tim se fokusirao na pitanja kao što su: Različita odredjivanja dana ustanka, velike kontroverze – Blajburg, Jasenovac, 10. IV 1941 (uspostavljanje NDH), Ravnogorski pokret, karakteri okupacija od strane Nemačke sa jedne i Italije sa druge strane, te pitanjem civilne vlasti pod okupacijom, odnosno kolaboracijom sa okupatorom (Nedić i ustaše). 

Profesor Bjelajac je dodao da je tim uveo novu temu u svoj rad koja je interesantna i sa šireg stanovištva, a to je sudjenje ratnim zločincima – okupatorima i njihovim domaćim saradnicima, nakon završetka drugog svetskog rata. 

Bjelajac je dodao da će se praviti analiza koja ima za cilj sagledavanje, kako su se sa sličnim problemima nosila druga evropska društva koja su se nalazila pod okupacijom za vreme drugog svetskog rata.

Politički mitovi i konstrukcija nacija u jugoslovenskim i postjugoslovenskim državama

Vjeko Perica i Darko Gavrilović su istakli ispred tima “Politički mitovi i konstrukcija nacija u jugoslovenskim i postjugoslovenskim državama” da rad na pisanju zajedničkog narativa je ostvario zadovoljavajući napredak. Autori su napravili prve korake u markiranju mitova i kontramitova kod Hrvata i Srba. Locirani su zajedničkih mitova o izabranom narodu i obećanoj zemlji, ali na različit način tumačeni, kod Bošnjaka, Hrvata, Makedonaca, Slovenaca i Srba.

Vjeko Perica je istakao značaj dijaspore koja često nije sinonim za one koji su “vani” već koncept koji ima svoju istoriju. On se kao takav fino poklapa sa mitom o mučeništvu i paćeništvu naroda. To je, po Vjeki Perici, razlog zbog kojeg nacionalisti koriste dijasporu. A možda, nadodao je on, i kompleks inferiornosti – učiniti da nismo tako mali. 

Perica je istakao, da se u Hrvatskoj godinama osećao uticaj Hrvata iz Bosne i Hercegovine na izborima. Upravo oni bili ti koji su donosili prevagu i konačnu odluku ko će biti pobednik.

Zaključci sa skupa"Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije"

Na kraju skupa Darko Gavrilović i Ljubiša Despotović su predložili okupljenim naučnicima moguće zaključke sa skupa. Zaključcii su proizašli iz predstavljenih radova i izlaganja timova u okviru projekta “Suočavanje sa prošlošću – put ka budućnosti”.

U koliko želimo da ostvarimo napredak u izučavanju navedene teme skupa naučnici u regionu bi, uz podršku vlasti, trebali da posvete pažnju sledećim problemima i da im oni budu smernice i mogući novi projekti za dalji rad na pomirenju:

  • uticaj političkih elita na stvaranje nacionalnog identiteta
  • istraživanje tačaka istorijskog i političkog konflikta kao i svih drugih spornih pitanja na prostoru bivše Jugoslavije
  • istraživanje religijsko-konfesionalnih koncepata koji su uticali na stvaranje nacionalnog identiteta i nacionalnih država na prostoru bivše Jugoslavije
  • mesto, položaj i integrativna funkcija nacionalnih manjina
  • uticaj političkih ideologija i političke kulture na stvaranje nacionalnh identiteta i država
  • uticaj i položaj dijaspore kao faktora meudržavne saradnje u regionu, ali i analiza značenja dijaspore i njenog korišćenja na formiranje vlasti u zemlji.

Naučni radovi sa skupa "Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije" u PDF formatu:

Najnovije: