Međunarodni naučni skup – Novi Sad 2009

29. i 30. oktobra 2009. godine, u Novom Sadu, Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje je organizovao međunarodni naučni skup koji je okupio naučnike iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Holandije.

"Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije"

Međunarodni nauči skup “Nacije, države i dijaspora na prostoru bivše Jugoslavije” održan je u Novom Sadu na Fakultetu za evropske pravno-političke studije (FEPPS) – Sremska Kamenica.

Skup je organizovao Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje (CHDR) Novi Sad u saradnji sa Institute for Historical Justice and Reconciliation (IHJR) iz Haga, Sekretarijatom za nauku i tehnologiju AP Vojvodine i Fakultetom za evropske pravno-političke studije. 

Na skupu su osim naučnika iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije, te predstavnika Instituta iz Haga, učestvovali i zvaničnici Skupštine Vojvodine kao i državni sekretar u Ministarstvu za dijasporu Republike Srbije.

Skup je otvorio predsednik Skupštine Vojvodine Šandor Egereši, saopštenjem da je pokrajinski parlament pokrenuo regionalnu inicijativu čiji je cilj istorijsko pomirenje u regionu. Egereši je dodao da ta inicijativa podrazumeva uspostavljanje konsenzusa o regionalnom evropskom partnerstvu, kao i donošenje deklaracije o pomirenju. Predsednik Skupštine Vojvodine je takodje naveo da su u toku konsultacije o toj inicijativi i dodao da ju je Skupština Vojvodine pokrenula pod pokroviteljstvom Skupštine Srbije. Podsetio je da je Skupština Vojvodine donela 2003. godine Rezoluciju o nepriznavanju kolektivne krivice i objasnio da je na taj način poslata poruka da individualizacija krivice predstavlja branu pojavama manipulacije u dnevno-političke svrhe. Na ovaj način regionalna inicijativa vojvođanskog parlamenta je počela da sledi inicijativu koju su joj 2007. godine predstavili prof dr Elazar Barkan sa Kolumbija Univerziteta i prof dr Darko Gavrilović, direktor Centra za istoriju, demokratiju i pomirenje.

U daljem radu skupa, članovi timova prezentovali su svoje radove. Zoran Jevtović predstavio je svoj rad na temu – Antikomunizam i pravoslavlje u medijima tokom 20 veka, stavljajući apostrof na dijasporu. Adnan Jahić izložio je u kratkim crtama sadržaj svog rada – Bošnjaci i aneksija Bosne i Hercegovine. Filip Škiljan iz Zagreba bavio se značajem kongresa održanog 30. X 1945 od strane Srpske etničke zajednice u Hrvatskoj. Vjeran Pavlaković izložio je sadržinu svog rada na temu – Evropska dijaspora i komemorativna kultura. Pavlaković je govorio o značaju koji komemoracija ima na formiranje nacije, kako kod Hrvata tako i kod Srba. Vjekoslav Perica obrazlagao je svoj rad na temu – Crkva u Hrvata. Tema ovog rada je delovanje Rimokatoličke crkve u Hrvatskoj od prvog katoličkog kongresa 1900 –te godine. Vesna Ivanović bavila se pitanjem Nacionalnih manjina u evropskom jugoistoku – sličnostima i razlikama. Ivanović je iznela podatke do kojih se došlo demografskim istraživanjima stanovništva prema zastupljenosti naroda i nacionalnih manjina u višenacionalnim zajednicama. Saša Marković bavio se položajem Bunjevaca izmedju politikanstva i nacionalnog projekta. Djordje Stojanović je sa stanovištva političke teorije Karla Šmita formulisao pitanje potrebe nužnog neprijatelja zarad formiranja nacije. Mile Bjelajac je govorio o načinu uspostavljanja novih identiteta. Mira Radojević obrazlagala je pitanje uzroka nastanka i raspada Jugoslavije, dok se Darko Gavrilović bavio značajem političke aktivnosti Svetozara Pribićevića u periodu stvaranja Kraljevine SHS.

Nakon što su učesnici skupa izneli teme svojih radova, u kratkim crtama, pristupilo se dijalogu i razmeni mišljenja. Na završetku kongresa, predstavnici timova izneli su svoje zaključke:
Ranka Gašić dala je zaključak ispred grupe koja se bavila pitanjem hrvatskog, srpskog i bošnjačkog nacionalnog identiteta i ulogom medija u njihovom formiranju. U zaključku je rečeno da je pojam kolektivnog identiteta zasnovan na osećanju pripadnosti jednoj široj zajednici, nasuprot neosporne individualne perspektive identiteta, zadržava i dalje, kako svoju teorijsku, tako i metodološku plauzibilnost. Istaknuto je da je pojam istorijskog identiteta koristan jer doprinosi razumevanju sukoba unutar društva isto kao i sukoba između naroda i nacija, razdiranih višestrukim istorijskim i kulturnim pripadnostima. Značaj ovog stanovišta je pre svega u tome što, pored isticanja istorijske dimenzije, ukazuje i na mogućnost postojanja podeljenog identiteta, tj. na činjenicu da se grupe sa izvorno jedinstvenim istorijskim identitetom kasnije mogu da razdvoje i razviju čak i suprotstavljene identitete. Neki od tih identiteta su bez obzira na zajedničku intemporalnu dimenziju, svoju identitetsku razliku gradili na pojmovima projektivnog identiteta (zasnovan na projektivnom doživljaju i predstavama o zajedničkoj budućnosti, sa jačim ili slabijim istorijskim konotacijama). Ukazano je na još jedan bitan aspekt identitetske fenomenologije na prostoru bivše SFRJ, a to je tzv. podeljeni identitet, situacija u kojoj čitave grupe, porodice, a pogotovo pojedinci istovremeno pripadaju dvema različitim kulturama ili nacionalnim celinama, koji se može definisati kao jedna vrsta grupnog identiteta koji treba da napravi pojmovnu, ali i suštinsku razliku između grupnog i kolektivnog identiteta, kao identiteta koji pripada široj zajednici, kakva je npr. nacija.

Mira Radojević iznela je zaključke ispred tima koji se bavi pitanjem Josipa Broza i njegovog odnosa prema nacionalnim identitetima. Prof. Radojević je navela uočljivu činjenicu da su se saradnici iz Srbije, u dosadašnjem radu opredelili za teme koje pokrivaju ceo jugoslovenski prostor, dok su se saradnici iz Hrvatske i Bosne opredelili za teme koje se tiču uloge Josipa Broza u “obračunavanju” sa pripadnicima MASPOK-a u Hrvatskoj, te pitanjima nacionalnog položaja Muslimana u jugoslovenskoj državi. Ona je zaključila da su saradnici projekta upoznati sa pristiglim radovima i da je na tu temu vodjena ozbiljna diskusija.

Ispred tima koji se bavi pitanjem kolaboracije i otpora – podeljenih identiteta, zaključke je izneo prof. dr Mile Bjelajac. On je naveo da se došlo do vidnog napredka u radu, odnosno do preciznije operacionalizacije teme. Rečeno je još da se tim fokusirao na pitanja kao što su: Različita odredjivanja dana ustanka, velike kontroverze – Blajburg, Jasenovac, 10. IV 1941 (uspostavljanje NDH), Ravnogorski pokret, karakteri okupacija od strane Nemačke sa jedne i Italije sa druge strane, te pitanjem civilne vlasti pod okupacijom, odnosno kolaboracijom sa okupatorom (Nedić i ustaše). Profesor Bjelajac je dodao da je tim uveo novu temu u svoj rad koja je interesantna i sa šireg stanovištva, a to je sudjenje ratnim zločincima – okupatorima i njihovim domaćim saradnicima, nakon završetka drugog svetskog rata. Bjelajac je dodao da će se praviti analiza koja ima za cilj sagledavanje, kako su se sa sličnim problemima nosila druga evropska društva koja su se nalazila pod okupacijom za vreme drugog svetskog rata.

Vjeko Perica i Darko Gavrilović su istakli ispred tima “Politički mitovi i konstrukcija nacija u jugoslovenskim i postjugoslovenskim državama” da rad na pisanju zajedničkog narativa je ostvario zadovoljavajući napredak. Autori su napravili prve korake u markiranju mitova i kontramitova kod Hrvata i Srba, lociranju zajedničkih mitova o izabranom narodu i obećanoj zemlji, ali na različit način tumačenih, kod Bošnjaka, Hrvata, Makedonaca, Slovenaca i Srba. Tom prilikom Vjeko Perica je istakao značaj dijaspore koja često nije sinonim za one koji su “vani” već koncept koji ima svoju istoriju i koji se kao takav fino poklapa sa mitom o mučeništvu i paćeništvu naroda. To je, po Vjeki Perici, razlog zbog kojeg nacionalisti koriste dijasporu. A možda, nadodao je on, i kompleks inferiornosti – učiniti da nismo tako mali. Na kraju, Perica je istakao, da se u Hrvatskoj godinama osećao uticaj Hrvata iz Bosne i Hercegovine na izborima i da su upravo oni bili ti koji su donosili prevagu i konačnu odluku ko će biti pobednik.

Na kraju skupa Darko Gavrilović i Ljubiša Despotović su predložili okupljenim naučnicima moguće zaključke sa skupa, koji su proizašli iz predstavljenih radova i izlaganja o radu timova u okviru projekta “Suočavanje sa prošlošću – put ka budućnosti”.

Sledeći zaključci su jednoglasno prihvaćeni:

U koliko želimo da ostvarimo napredak u izučavanju navedene teme skupa naučnici u regionu bi, uz podršku vlasti, trebali da posvete pažnju sledećim problemima i da im oni budu smernice i mogući novi projekti za dalji rad na pomirenju:

  • uticaj političkih elita na stvaranje nacionalnog identiteta
  • istraživanje tačaka istorijskog i političkog konflikta kao i svih drugih spornih pitanja na prostoru bivše Jugoslavije
  • istraživanje religijsko-konfesionalnih koncepata koji su uticali na stvaranje nacionalnog identiteta i nacionalnih država na prostoru bivše Jugoslavije
  • mesto, položaj i integrativna funkcija nacionalnih manjina
  • uticaj političkih ideologija i političke kulture na stvaranje nacionalnh identiteta i država
  • uticaj i položaj dijaspore kao faktora meudržavne saradnje u regionu, ali i analiza značenja dijaspore i njenog korišćenja na formiranje vlasti u zemlji.

Naučni radovi sa skupa u PDF formatu:

Najnovije: